De Nederlandse justitiële organisaties, waaronder het Ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV), het Openbaar Ministerie (OM), de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en andere ketenpartners, kampen met aanzienlijke financiële en organisatorische uitvoeringsproblemen. Het Platform Justitie en Veiligheid brengt de verschillende belangen, gedachten, doelstellingen en de ontwikkeling van de oplossingen bij elkaar in beeld.Hieronder volgt een actuele analyse van de belangrijkste knelpunten en de onderliggende oorzaken.
Financiële en organisatorische knelpunten
1. Structurele onderfinanciering en onderbesteding
- Agentschappen onder druk: De IND, DJI, het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) en het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) hadden de afgelopen jaren gemiddeld 326 miljoen euro extra nodig om hun taken adequaat uit te voeren. Deze tekorten leidden tot oplopende wachttijden bij asielaanvragen en achterstallig onderhoud bij DJI.
- Onbenutte middelen: In 2023 bleef een aanzienlijk deel van de beschikbare budgetten onbenut. Zo werd 33,5 miljoen euro van de 43 miljoen euro voor de versterking van de jeugdbeschermingsketen niet uitgegeven, mede door arbeidsmarktproblematiek en vertragingen in projecten.
2. Arbeidsmarktproblematiek en personeelsgebrek
- Wervingsproblemen: Door de krappe arbeidsmarkt konden beschikbare middelen niet volledig worden besteed aan het uitbreiden van de formatie. Dit leidde tot onderbezetting bij onder andere het OM en het Nationaal Samenwerkingsverband Ondermijning (NSOC).
- Vertraging in projecten: Het tekort aan personeel bij zowel justitiële organisaties als marktpartijen veroorzaakte vertragingen in voorziene projecten, wat de uitvoering van beleid en operaties belemmerde.
3. ICT-problemen en digitaliseringsachterstand
- Inhuur van IT-professionals: Het ministerie van JenV heeft voor de komende vier jaar zeven partijen geselecteerd voor de inhuur van IT-professionals, met een geschatte maximale waarde van 588 miljoen euro. Deze stap is genomen om de digitale transformatie en IT-infrastructuur te versterken.
- Afhankelijkheid van externe inhuur: Ondanks de aanwezigheid van een eigen IT-dienst, de Justitiële ICT-Organisatie (JIO), blijft JenV sterk afhankelijk van externe inhuur, wat vragen oproept over de duurzaamheid en efficiëntie van deze aanpak.
4. Gebrekkige governance en coördinatie
- Aanpak mensenhandel: De Nationaal Rapporteur Mensenhandel heeft in 2024 geadviseerd om de governance-structuur te versterken. De huidige aanpak schiet tekort door een gebrek aan centrale regie en onvoldoende samenhang in de inspanningen van betrokken partijen.
- Onvoldoende voortgang in bedrijfsvoering: De Algemene Rekenkamer constateerde in 2023 dat enkele problemen in de bedrijfsvoering van JenV, zoals het afpakken van crimineel vermogen en complicaties met nieuwe ICT-systemen, ondanks verbeteracties maar moeizaam tot een oplossing komen.
🔍 Conclusie
De Nederlandse justitiële organisaties staan voor aanzienlijke uitdagingen op financieel en organisatorisch gebied. Structurele onderfinanciering, personeelstekorten, ICT-problemen en gebrekkige coördinatie belemmeren een effectieve uitvoering van hun taken. Hoewel er stappen worden gezet om deze problemen aan te pakken, zoals extra investeringen en hervormingen, is een blijvende inzet en samenwerking met andere overheidsinstanties essentieel om de fundamenten van de rechtsstaat te versterken.
En gewoon in de praktijk van de dag te bezien: wat betekent het niet goed functioneren van het Openbaar Ministerie voor de burger?
Heel concreet, voor de burger betekent het niet goed functioneren van het Openbaar Ministerie (OM) vooral dit:
- Langere wachttijden: Zaken worden veel later opgepakt of voor de rechter gebracht. Dit kan betekenen dat een verdachte maanden of jaren in onzekerheid blijft, maar ook dat slachtoffers veel langer op rechtvaardigheid moeten wachten.
- Lagere pakkans en minder vervolging: Door personeelstekort en werkdruk kan het OM prioriteiten moeten stellen. Kleinere of minder urgente zaken worden soms geseponeerd (niet vervolgd), waardoor burgers het gevoel kunnen krijgen dat misdaad niet altijd wordt aangepakt.
- Slechte kwaliteit van strafzaken: Als officieren van justitie te weinig tijd hebben voor een goede voorbereiding, kunnen dossiers slordig zijn of zaken voor de rechter minder sterk worden neergezet. Daardoor kunnen verdachten worden vrijgesproken, zelfs als er wel schuld is.
- Minder bescherming van slachtoffers: Slachtoffers van bijvoorbeeld geweld, fraude of seksuele misdrijven kunnen minder goede ondersteuning krijgen vanuit het strafproces, of minder informatie ontvangen over de voortgang van hun zaak.
- Afname van vertrouwen in de rechtsstaat: Als burgers zien dat misdaden niet worden vervolgd of dat daders vrijuit gaan, kan dat leiden tot een gevoel van onveiligheid en verminderd vertrouwen in de overheid en de rechtspraak.
Het disfunctioneren van het Openbaar Ministerie (OM) heeft directe en ingrijpende gevolgen voor burgers. Hieronder enkele actuele voorbeelden die dit illustreren:
⚖️ 1. Strafzaken worden geseponeerd door personeelstekort
In Oost-Nederland heeft het OM in 2022 besloten om strafzaken te seponeren vanwege personeelstekorten bij de rechtbank Gelderland. Dit betekent dat sommige verdachten niet vervolgd worden, wat leidt tot frustratie bij slachtoffers die geen rechtvaardigheid ervaren.
🖥️ 2. ICT-problemen belemmeren de werkzaamheden van het OM
Verouderde ICT-systemen binnen het OM veroorzaken aanzienlijke problemen. Zo meldde NRC dat op 2 april 2024 een op de vier werknemers van het OM niet kon werken door ICT-storingen. Deze instabiliteit vertraagt de afhandeling van zaken en vergroot de werkdruk.
🧑⚖️ 3. Werkdruk leidt tot verminderde kwaliteit van strafzaken
De hoge werkdruk bij het OM beïnvloedt de kwaliteit van strafzaken. Officieren van justitie hebben minder tijd voor dossieropbouw, wat kan resulteren in minder sterke zaken en mogelijk vrijspraken van verdachten. Slachtoffers ervaren hierdoor een gebrek aan rechtvaardigheid.
🧍♀️ 4. Slachtoffers voelen zich in de steek gelaten
Slachtoffers van misdrijven, zoals online oplichting of geweld, ervaren vaak lange wachttijden voordat hun zaak wordt behandeld. Dit leidt tot gevoelens van onveiligheid en wantrouwen in het rechtssysteem. Sommige slachtoffers overwegen zelfs om het recht in eigen hand te nemen vanwege het uitblijven van gerechtigheid.
🔄 5. Vertragingen in de strafrechtketen
Het personeelstekort en de hoge werkdruk binnen het OM veroorzaken vertragingen in de gehele strafrechtketen. Dit betekent dat verdachten langer in onzekerheid blijven en slachtoffers langer moeten wachten op een uitspraak. Deze vertragingen ondermijnen het vertrouwen in de rechtsstaat.
Deze voorbeelden tonen aan dat het niet goed functioneren van het OM directe en negatieve gevolgen heeft voor burgers, zowel voor slachtoffers als verdachten. Het is essentieel dat er structurele oplossingen worden gevonden om deze problemen aan te pakken en het vertrouwen in het rechtssysteem te herstellen.
Meedenken en meedoen
Als je wil meedenken en meedoen, een bijdrage wil aanbrengen, neem dan contact op.
